7 asırlık su kültürü, iklim krizi mücadelesine ışık tutuyor

Selçuk BAŞAR-Efnan DEMİREREN/TRABZON, (DHA)- TRABZON’da Doğal ve Tarihi Değerleri Koruma Derneği üyesi bilim insanlarının çalışmalarında, turizm merkezi Orta Mahalle’de, tarihi 700 yıl öncesine uzanan su mağaraları, yer altı tünelleri ve sarnıçların yanı sıra tarihi çeşmelerin yer aldığı su kültürüne ait izler keşfedildi. Dernek Başkanı Prof. Dr. Coşkun Erüz, kanal ve oluklardan yaklaşık 4 kilometrelik hatla taşınan yer altı sızıntı ve biriken yağmur sularının, mağara ve su tünelleri aracılığıyla mahalledeki kuyu, bahçe havuzları, sarnıç ve çeşmelere aktarıldığını tespit ettiklerini belirterek, “Buradaki sistem, iklim krizi ile mücadelede örnek bir sistemi barındırıyor” dedi.

Doğal ve Tarihi Değerleri Koruma Derneği üyesi bilim insanları, Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı (DOKA) tarafından yürütülen proje kapsamında, Akçaabat ilçesinde turizm merkezi, Osmanlı mimari evlerin de bulunduğu Orta Mahalle’de incelemelerde bulundu. Rölöve, restitüsyon, restorasyon ve renovasyon çalışmalarının sürdüğü alanda uzman ekibin incelemelerinde, tarihi 700 yıl öncesine uzanan su mağaraları, yer altı tünelleri ve sarnıçların yanında tarihi çeşmelerin yer aldığı su kültürüne ait izler tespit edildi. Asırlar önce su ihtiyacının yerleşim yerlerine nakline dair izler taşıyan su sisteminde; kiremit boru, kanal ve oluklardan yaklaşık 4 kilometrelik hatla taşınan yer altı sızıntı ve biriken yağmur sularının, mağara ve su tünelleri aracılığıyla mahalledeki kuyu, bahçe havuzları, sarnıç ve çeşmelere aktarıldığı saptandı. Bölgede yıllarca verimli kullanıldığı belirlenen sistemin, özellikle iklim kriziyle mücadelede örnek sistemi barındırdığına dikkati çeken uzmanlar, su kıtlığıyla mücadelede asırlık yer altı su sisteminin yeniden işlevsellik kazandırılmasını önerdi.

Doğal ve Tarihi Değerleri Koruma Derneği Başkanı Prof. Dr. Coşkun Erüz, keşfedilen yer altı su sisteminin örnek oluşturduğunu ve iklim kriziyle mücadeleye ışık tutacağını belirterek, “Orta Mahalle tarihte korunarak bugüne ulaşmış en eski yerleşim yerlerinden biridir. Oradaki kiliseden yola çıkarak 700 yıllık bir yaşam merkezi olduğu söyleniyor. Bölgede su sistemleri var. Yer altından tüneller şeklinde kazınarak, sızıntı suların toplanıp kanallar aracılığıyla Orta Mahalle’ye getirilip kullanma şeklinde bir sistem kurulmuş. Bugün iklim değişikliği ile mücadele için öngördüğümüz ve teşvik edilmeye çalışılan yağmur suyu hasadı denilen sistem Orta Mahalle’de aktif olarak kullanılıyor. Mevcut olan konakların hepsinin bahçesinde ya da merdiven altında sarnıcı bulunuyor. Bu sarnıçlarda yağan yağmuru biriktirilip bahçe sulama suyu olarak kullanılıyor. Orta Mahalle en az yağışı alan bölgedir. Yaz aylarında su kıtlığı çeker. Bu su hasadı sistemi yüzlerce yıldır oradaki yaşamın su ihtiyacını daimi kılan bir sistemdir. İklim krizi ile mücadelede örnek bir sistemi barındırıyor. Yaklaşık 30 su yapısı var. Bunların bir şekilde restore edilip ayağa kaldırılarak Orta Mahalle’ye yeni bir kimlik ve vizyon kazandırılmalıdır” dedi.

‘SU KITLIĞI DÜNYANIN EN BÜYÜK SORUNLARIN BİRİ’

Artvin-Çoruh Üniversitesi Mimarlık Bölümü Dr. Öğretim Üyesi Güler Erüz de su hatlarının düzenlenip kullanılabilir hale gelmesinin mümkün olduğuna dikkat çekerek, “Geçmişte su sıkıntısı yaşanan bir bölge olduğu için su oldukça verimli kullanılmış. Yağmur sularını sarnıçlara iletmişler. Havuz ve çeşmelerle bahçe sulamalarını ve içme sularını sağlamışlar. Günümüzde su kıtlığı dünyanın en büyük sorunlarından biri, temiz su azalıyor. Orta Mahalle’de su hasadı geçmişte yapılmış. Sular toplanmış ve hiçbir su boşa kullanılmamış. Su kaynaklarından evlere bağlanan hatlar var. Günümüzde bu bozulmuş olsa da bu hatlar mevcut. Bunların ıslah edilip düzenlenerek kullanılır hale gelmesi mümkün. Yetkililer bu konuyu öncelikli hale getirilebilirler. Günümüzde acil bir ihtiyaç olduğu gibi turizm açısından da artıları katabiliriz” ifadelerini kullandı.

‘GÜN YÜZÜNE ÇIKMALI’

Yöre halkından Müslüm Şirin, mahallesinde susuz kalan çeşmelerin suyla kavuşmasını istediğini belirterek, “Su mağaralarının Rumlardan kalma olduğu biliniyor. Günümüzde bitki örtüsü altında kaldı. Bu su mağaralarından akan sular, Orta Mahalle’deki tüm çeşmelere iletiliyordu. Şimdi hepsi tarihe gömüldü. Tekrar açılmasını talep ediyoruz. Bu su gözeleri tarihi barındırıyor. Korunma altına alınarak gün yüzüne çıkması gerekiyor. Mahallemizde susuz kalan çeşmelerin suyla buluşması gerekiyor. En az yağışı Akçaabat ilçesi alıyor ama doğal kaynaklarımız hiçbir zaman kurumadı” diye konuştu.

‘TARİH YENİDEN CANLANIR’

Adnan Mehmet Kazancı ise “Eskiden her şey bahçeyi ıslatmak için havuz sularına ve sarnıçlara bağlıydı. Belki yeniden ilgilenen olursa bir yapılanma içerisinde su kaynaklarımız yapılır. Tarih yeniden canlanır. Bahçe havuzumuz içinde nilüfer ve süs balıklarımız var. Böyle bir havuzun burada olması suyun ne kadar önemli olduğunu gösterir. Tarihi sokak çeşmelerimizin ve sarnıçlarımızın yeniden ihya edilmesini bekliyoruz. Güzel olacak diye düşünüyorum” dedi. (DHA)

FOTOĞRAFLI